donderdag 21 maart 2013

Hé Johnny!

Johnny van Doorn alias The Selfkicker (1944-1991)

Het is weer Boekenweek en dan moet ik altijd denken aan die gouden tijd van de jaren tachtig. De tijd van toen de Groote Schrijvers nog onder ons waren. Ergens in die jaren tachtig, ik denk dat het 1988 geweest is of daaromtrent, dus al ver in de jaren tachtig, stonden we bij de ingang van de Stadsschouwburg te kijken. Te kijken naar de Groote Schrijvers, de Groote Dichters, en alle andere gasten en meelopers, die naar binnen gingen voor het Boekenbal. Kijk! Die en die en die en die!

Tot een van ons riep: 'Hé Johnny!' Ik drukte af. De man met de magistrááále stem! Vol in de lens!

'Wat nu: Johnny van Doorn. Een literaire vuurpijl',
met Yvonne van Doorn en Bart Chabot (VPRO 2012).

'Wordt dronken' (naar 'Enivrez-vous'
van Charles Baudelaire).

'Een magistrale stralende zon'
(uit De tijdgeest (1968) van Johan van der Keuken).

zondag 17 maart 2013

Het Prospect van Constantinopel

De leeuw hangt er niet, maar wel die andere prachtplaat van Humbert de Superville, die van de zondvloed.

En verder de brief van Willem van Oranje van 28 december 1574 aan de Staten van Holland, die de oprichting van de Universiteit Leiden inluidde, een kleine anderhalve maand later, op 8 februari 1575.


En ook de bijbel die hij de universiteit daarbij ten geschenke gaf. De Polyglotbijbel (Biblia Polyglotta), in vier talen: het Hebreeuws, Aramees, Grieks en Latijn. In acht dikke delen, tussen 1568 en 1573 in een oplage van wel duizend stuks gedrukt bij Christoffel Plantijn in Antwerpen. Wat een onderneming moet dat geweest zijn, met al die duizenden vellen papier en al die loden lettertjes en al die mensen die daarmee bezig waren!


En dan dat tot de verbeelding sprekende Prospect van Constantinopel, dat ligt er ook. Het meterslange panorama van de stad, met daarop alle moskeeën en andere belangrijke gebouwen, tussen 1559 en 1561 getekend door de Deense kunstenaar Melchior Lorichs.


Ergens in al die meters beeldt hij zichzelf ook af, terwijl hij aan de tekening bezig is. Soort van droste-effect. De man met de tulband houdt de inktpot bij.

Nicolaes van der Wiele schenkt het panorama in 1598 aan de universiteitsbibliotheek.


Daar krijgt het een plek op de linkermuur van de leeszaal. Dat zien we op een prent van Woudanus uit 1610. Daarna verdwijnt de tekening voor lange tijd uit het zicht, tot ze op een zolder weer wordt teruggevonden, en wij er nu van kunnen genieten.

Dit en ander moois – onder andere een prachtige foto van een oude en breekbare Jan Wolkers – is nog tot 30 juni te zien op de tentoonstelling Wereldschatten! Van Cicero tot Erwin Olaf in de Lakenhal te Leiden, over de Bijzondere Collecties van de Universiteit Leiden.

donderdag 7 maart 2013

De leeuw van Katwijk

D.P.G. Humbert de Superville, 'De leeuw voor de Hollandse kust', zwart krijt, waterverf,
672 x 1020 mm, collectie Prentenkabinet Universiteit Leiden, PK T-1542.

Zo wordt-ie genoemd. Maar misschien kunnen we beter spreken van 'de leeuw voor Katwijk'. Want ooit, aan het begin van de negentiende eeuw was het de bedoeling om voor de kust van Katwijk in zee een standbeeld van een leeuw neer te zetten. Een reuzenstandbeeld, zo groot als de Sfinx van Egypte. Als symbool van het vaderland, en Holland in het bijzonder. Vóór Katwijk. Ook dat zal een reden gehad hebben. Katwijk, 'het "durrep" bij uitnemendheid', zoals het ooit genoemd werd,* waar Ot en Sien nog rondgelopen moeten hebben. Katwijk als centrum van Holland en de wereld, plek waar alle wegen samenkomen, belangrijker dan Rome. Oergrond, met een witte kerk aan zee, waar de vissers hun vangst aan het strand brengen. Mooier beeld van een dorp aan zee bestaat niet.

PK 1984-167

PK 1984-168

PK 1984-169

PK 1984-163

De leeuw van Katwijk is geen grap. Het plan heeft echt bestaan. In het Prentenkabinet van de Universiteit Leiden vinden we de tekeningen van de bedenker ervan, David Humbert de Superville (1770-1849). Mappen vol. Er is een tekening in kleur van de leeuw in de golven, zoals je hem tegen had kunnen komen als je er rondvoer – noem het een 'artists impression' – en er zijn enkele bouwtekeningen, alles uitgewerkt tot in de details. Er is een complete, in het Frans gestelde beschrijving van het plan en, heel curieus, zelfs een plattegrond van waar le géant de la côte, symbolisant la Hollande ('de gigant van de kust, die Holland symboliseert') precies moest komen voor het dorp. Al ontgaat me de precieze plek. Is het die beduimelde plek voor het Mallegat, de destijds verzande uitloper van de Oude Rijn?

PK 1984-T-67 c

In 2005 was er in Leiden ter gelegenheid van het 86ste lustrum van de Leidse universiteit in het Scheltemacomplex aan de Marktsteeg 1 (hoek Oude Singel) een manifestatie rond Humbert de Superville en zijn leeuw. De tekeningen waren er tentoongesteld en er zou ook een heuse leeuw komen, waarvoor een kooi met dikke tralies gereed stond, met daarin een verhoging, een sokkel. Daar moest ie dan keurig op gaan zitten. Ik heb die kooi gezien, en die sokkel. Maar de leeuw kwam niet, omdat het op het laatste moment verboden werd.


Dit jaar bestaat ons koninkrijk 200 jaar. Wat zou er mooier zijn... een mooier cadeau aan onszelf... dan een leeuw in zee? Het plan ligt er. Het hoeft alleen nog maar te worden uitgevoerd. Een leeuw voor de kust van Katwijk! Dat moet toch mogelijk zijn. In deze tijd, waarin we in een handomdraai de zee vol windmolens plempen. Misschien... als straks dat beeld van Willibrord op z'n paard op de boulevard staat, dat dan in het kielzog van dat paard die leeuw kan worden opgericht.** Een leeuw in zee, die ons grommend aanstaart.


* Op pagina 11 van De volkstaal van Katwijk aan Zee, door G.S. Overdiep & C. Varkevisser. Antwerpen, 1940.
** Al was het maar alvast in de vorm van een laserprojectie.

Met dank aan Nelke Bartelings, Sylvia Compaan, Jan Cramer, John Frankhuizen, Ernst-Jan Munnik, Joke Pronk, Rijk Rijkschroeff en Jef Schaeps.


Nota bene: de tekeningen van Humbert de Superville komen binnenkort opnieuw naar de Oude Singel, naar Museum De Lakenhal. Ze maken daar deel uit van de grote overzichtstentoonstelling Wereldschatten! Van Cicero tot Erwin Olaf. De tentoonstelling, ter gelegenheid van het 425-jarig bestaan van de Universiteitsbibliotheek Leiden, laat de absolute topstukken zien uit de Bijzondere Collecties, de schatkamer van de universiteit.

zondag 3 maart 2013

Boekenkast


Ik heb nog een ontwerpje liggen voor een oude boekenkast. Ik denk dat ik me daar de komende tijd maar eens op ga storten. Ik heb al cannelures voor opzij. Dat zijn een soort zuilen met gootjes of groeven in de lengterichting. Beetje Engels-klassiek. Voor daarboven zoek ik nog consoles of 'schnecken'. Schnecke is Duits voor slak. In de houtbewerking is een schneck een krul boven aan een pilaar of lijst, waarschijnlijk zo genoemd omdat ie op een slak met een huisje lijkt. Je ziet zo'n Holzwerker im Schwarzwald zo'n ding voor de eerste keer uitvinden. Uren is-ie ermee bezig. Met voor 'm een slak die model zit – het beest is toch niet vooruit te branden. Maar dan, geschrokken van een tak die knapt – heeft een slak oren? –, begint-ie te bewegen, en trekt een slijmerig spoor achter zich aan. De man uit het woud is ook de kwaadste niet en beweegt gewoon met de slak mee. Om het verhaal nog even af te maken, boven de schnecken ten slotte komt de kroonlijst. Die steekt een beetje trapsgewijs uit. Voor alle duidelijkheid: wat daarboven het scheepje getekend is, is het grondplan.

Een console of schneck.

Een cannelure.